Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF, Gavi ve Bill & Melinda Gates Vakfı; 2024 Dünya Aşı Haftası'nda küresel aşı programlarını yaygınlaştırmak amacıyla "Herkese Aşı Sağlamak Mümkün" kampanyasını başlattı.
CENEVRE/NEW YORK/SEATTLE, 24 Nisan 2024 – Lancet tarafından yayımlanacak yeni araştırmaya göre, küresel aşı programları son 50 yılda 154 milyon insanın hayatını kurtardı; diğer bir deyişle her yıl dakikada 6 kişi hayata tutundu. Kurtarılan insanların büyük bir çoğunluğu (101 milyon) bebeklerden oluşuyor.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yürütülen çalışmaya göre aşılar, bebeklerin yalnızca ilk doğum günlerini kutlamalarını değil, aynı zamanda yetişkinliğe kadar sağlıklı bir yaşam sürmelerini sağlıyor.
Çalışmaya dahil edilen aşılar arasında bebek ölümlerinin azaltılmasına en çok katkıda bulunan aşı, kızamık aşısı. Aşılarla hayatı kurtarılan insanların %60'ı kızamık aşısı sayesinde yaşamlarına devam ediyor. Bu aşı, muhtemelen gelecekte de ölümlerin önlenmesine en büyük katkıyı sağlayan aşı olmaya devam edecek.
Son 50 yılda, 14 hastalığa (difteri, Haemophilus influenza tip B, hepatit B, Japon ensefaliti, kızamık, menenjit A, boğmaca, invaziv pnömokok hastalığı, çocuk felci, rotavirüs, kızamıkçık, tetanos, tüberküloz ve sarı humma) karşı yürütülen aşı programları, tüm dünyada bebek ölümlerinin %40 oranında ve Afrika Bölgesi'nde ise %50'den fazla bir oranda azaltılmasına katkıda bulundu.
Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, "Bir zamanlar çok korkulan hastalıkları önleyen aşılar, tarihin en önemli buluşları arasında yer alıyor. Aşılar sayesinde çiçek hastalığı ortadan kaldırıldı, çocuk felci ortadan kaldırılmak üzere, sıtma ve rahim ağzı kanseri gibi hastalıklara karşı yeni aşıların geliştirilmesiyle hastalıkların sınırlarını zorluyoruz. Devam eden araştırmalar, yatırımlar ve işbirliği sayesinde, önümüzdeki 50 yıl içinde milyonlarca insanın daha hayatını kurtarabiliriz”, dedi.
Çalışmaya göre, bağışıklama yoluyla kurtarılan her insan, ortalama 66 sağlıklı yıl kazandı; bir başka deyişle elli yılda toplam 10,2 milyar sağlıklı yıl elde edildi. Çocuk felci aşısı sayesinde, aşı olmadığı takdirde felç olacak 20 milyondan fazla insan bugün yürüyebiliyor. Dünya, çocuk felcini artık kesin olarak ortadan kaldırmak üzere.
Çocukların sağkalımı ile ilgili bu kazanımlar, dünyanın her ülkesinde aşı programları ile kaydedilen ilerlemeleri korumanın önemine işaret ediyor. Bu doğrultuda, pandemi yıllarında bir veya daha fazla aşı dozunu kaçıran 67 milyon çocuğa ulaşma çabalarının hızlandırılması gerekiyor.
Elli yılı aşkın bir süredir aşıları yaygınlaştırmak için gösterilen muazzam çaba
Genişletilmiş Bağışıklama Programı'nın (GBP) 50. yıldönümü öncesinde, 2024’ün Mayıs ayında yayımlanacak yeni çalışma, programın son elli yılda küresel ve bölgesel sağlık üzerinde yarattığı olumlu etkileri kapsamlı bir şekilde analiz ediyor.
1974 yılında Dünya Sağlık Asamblesi tarafından başlatılan GBP'nin temel amacı; tüm çocukları difteri, kızamık, boğmaca, çocuk felci, tetanos, tüberküloz ve çiçek hastalığı (şimdiye kadar ortadan kaldırılan tek insan hastalığı) da dahil olmak üzere hastalıklara karşı aşılamak. Günümüzde Temel Bağışıklama Programı olarak adlandırılan program, 13 hastalığa ilişkin evrensel aşı tavsiyelerini ve diğer 17 hastalık için bağlama özel tavsiyeleri içeriyor. Bağışıklama programının kapsamı; çocukların ötesinde, ergenleri ve yetişkinleri de içine alacak şekilde genişletiliyor.
Çalışmada, GBP programının uygulanmaya başladığı tarihte, küresel olarak bebeklerin %5'inden daha azının rutin aşılara erişimi olduğu vurgulanıyor. Günümüzde bebeklerin yüzde 84’ü, küresel bir kriter olan üç doz aşıyla difteriye, tetanosa ve boğmacaya karşı korunuyor.
Tahmini hesaplamalara göre, 1974'ten bu yana, hayatı kurtarılan 154 milyon insanın yaklaşık 94 milyonu kızamık aşıları sayesinde hayatta kaldı. Öte yandan, 2022 yılında yaklaşık 33 milyon çocuk, kızamık aşısının en az bir dozunu kaçırdı: yaklaşık 22 milyon çocuk aşının ilk dozunu kaçırdı ve 11 milyon çocuk da ikinci dozunu kaçırdı.
Toplumları salgınlardan korumak için 2 doz kızamık aşısı ile %95 veya daha fazla kapsama alanına ulaşılması gerekiyor. Şu anda, kızamık aşısının ilk dozu için küresel kapsama oranı %83 ve ikinci doz için %74. Bu durum, dünya çapında çok sayıda salgına neden oluyor.
UNICEF; dünyadaki en büyük aşı alıcılarından biri olarak, bağışıklama kapsamını genişletmek ve dünyadaki çocukların neredeyse yarısına ulaşmak için ülkeler ve paydaşlar adına her yıl 2 milyardan fazla aşı dozu tedarik ediyor. Bunun yanı sıra, aşıları en uzak noktalara kadar dağıtmak ve ücra bölgelerde yetersiz hizmet alan toplulukların da aşılara erişmesini sağlamak için çalışıyor.
UNICEF Genel Direktörü Catherine Russell, "Aşılar sayesinde, günümüzde, tarihin herhangi bir döneminde olduğundan daha fazla sayıda çocuk hayatta kalıyor ve beşinci yaş gününü sağlıklı bir şekilde kutluyor. Bu büyük başarı; hükümetlerin, paydaşların, bilim insanlarının, sağlık çalışanlarının, sivil toplumun, gönüllülerin ve de ailelerin çocukları ölümcül hastalıklardan korumak için birlikte çalışması sayesinde elde edildi. Bu ivmeyi hızlandırmalı ve her yerde her çocuğun hayat kurtarıcı aşılara erişmesini sağlamalıyız", dedi.
Aşı İttifakı Gavi; 2000 yılında, Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF ve Bill ve Melinda Gates Vakfı (BMGF) tarafından kuruldu. Gavi; Genişletilmiş Bağışıklama Programı’nın etkilerini yaygınlaştırmayı ve dünyanın en yoksul ülkelerinin hayat kurtarıcı aşılara erişmesini sağlamayı amaçlıyor. Daha fazla aşı ile önlenebilir hastalıklara karşı koruma kapsamını genişletmek için çalışıyor. Dünyanın en savunmasız bölgelerinde sürdürülen bu yoğun çabalar, daha fazla sayıda insanın hayatının kurtarılmasına ve aşı eşitliğinin teşvik edilmesine yardımcı oluyor. Gavi; bütün bir çocuk neslinin hastalıklardan korunmasına katkıda bulundu ve günümüzde HPV, kızamık, kolera, sarı humma, Ebola ve menenjit de dahil olmak üzere 20 bulaşıcı hastalığa karşı aşı sağlamaya devam ediyor.
Aşı İttifakı Gavi'nin CEO'su Dr. Sania Nishtar, "Gavi, GBP'nin mümkün kıldığı ilerlemeleri ve işbirliğini geliştirmek ve dünyadaki en savunmasız kişileri korumak için kuruldu. Yirmi yıldan daha uzun bir süre içinde bir milyardan fazla çocuğu koruyarak bu ülkelerde çocuk ölümü oranlarının yarı yarıya azaltılmasına katkıda bulunduk ve milyarlarca dolarlık ekonomik fayda sağlayarak inanılmaz bir ilerleme kaydettik. Aşılar; nerede doğduklarına bakılmaksızın herkesin eşit bir şekilde sağlıklı yaşam hakkına sahip olmasını sağlamak için yapabileceğimiz en iyi yatırımdır: Kaydedilen ilerlemeleri muhafaza etmek ve ülkelerin bağışıklama programlarıyla ilgili zorlukları ele almalarına yardımcı olmak için bu çabaların bütünüyle finanse edilmesini sağlamalıyız", dedi.
Aşı programları geniş kapsamları nedeniyle, topluluklarda ve ülkelerde temel sağlık hizmetlerinin yapı taşı haline geldi. Bu programlar, bağışıklama için fırsat sağlamanın yanı sıra, aileleri sıtma gibi hastalıklardan korumak için gereken diğer hayat kurtarıcı hizmetlerin (beslenme desteği, anne tetanosunun önlenmesi, hastalık taramaları ve cibinlik dağıtımı da dahil olmak üzere) sağlanmasını da mümkün kılıyor.
Çalışmada sadece 14 aşının sağlık üzerindeki etkileri ele alındığından, aşılar sayesinde kurtarılan hayat sayısı ihtiyatlı bir tahmini hesaplamaya dayanıyor ve aşıların hayat kurtarıcı etkisini tam olarak yansıtmıyor. 50 yıl içinde ekonomi, toplum ve eğitim alanlarındaki gelişmeler de sağlık ve refah üzerinde olumlu etkiler yaratarak ölüm oranlarının azaltılmasına katkıda bulundu. Günümüzde aşılar, yaşamı tehdit eden 30'dan fazla hastalığa karşı koruma sağlıyor.
Çalışmada, yetişkinleri rahim ağzı kanserinden koruyan HPV aşısı yer almıyor. Bununla birlikte, ülkeler, 2030 yılına kadar rahim ağzı kanserini ortadan kaldırmaya yönelik aşı programlarını yaygınlaştırdıkça, daha çok sayıda ölümün önlemesi bekleniyor. Sıtma, COVID-19, respiratuar sinsityal virüs (RSV) ve menenjit gibi hastalıklar için yeni aşıların yanı sıra salgınlar sırasında kullanılan kolera ve Ebola aşıları da önümüzdeki 50 yıl içinde hayat kurtarmaya devam edecek.
Milyonlarca Kişiyi Daha Kurtarmak ve "Herkese Aşı Sağlamak Mümkün"
Küresel bağışıklama programlarının başarısı; devlet başkanları, bölgesel ve küresel sağlık kurumları, bilim insanları, hayır kurumları, yardım kuruluşları, işletmeler ve topluluklar da dahil olmak üzere çok sayıda paydaş hep birlikte çalıştığında insanların neler yapabileceğini ortaya koyuyor.
Bugün, Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF, Gavi ve BMGF; her yıl 24-30 Nisan 2024 tarihleri arasında düzenlenen Dünya Aşı Haftası'nda, ortak bir kampanya olan "Herkese Aşı Sağlamak Mümkün" kampanyasının başlatıldığını açıkladı. Dünya çapında uygulanacak iletişim kampanyası, dünya liderlerini; aşıları ve hayat kurtarıcı diğer ürünleri sunan bağışıklama programlarını savunmaya, desteklemeye ve finanse etmeye çağırıyor. İnsanlığın en büyük başarılarından birini kutlarken liderleri halk sağlığını iyileştirme taahhütlerini tekrarlamaya davet ediyor. Önümüzdeki 50 yılda, Genişletilmiş Bağışıklık Programı; aşılarını kaçıran çocukların yanı sıra, büyükanne ve büyükbabaları gripten, anneleri tetanostan, ergenleri ise HPV ve herkesi tüberküloz ve diğer birçok bulaşıcı hastalıklardan korumayı amaçlayan çalışmalar yapılmasını gerektirecek.
Bill ve Melinda Gates Vakfı Küresel Kalkınma Başkanı Dr. Chris Elias, "Hükümetlerin, küresel paydaşların ve sağlık çalışanlarının aşıları yaygınlaştırmak için gösterdikleri yoğun çabalar sayesinde son elli yılda neler başarıldığını görmek, insana ilham veriyor. Bu inanılmaz ilerlemenin sekteye uğramasına izin veremeyiz. Aşılara yatırım yapmaya devam ederek, her çocuğun ve her insanın sağlıklı ve üretken bir yaşam sürme şansına sahip olmasını sağlayabiliriz", dedi.
#####
Editörlere notlar:
Veriler hakkında: Dünya Sağlık Örgütü; Basel Üniversitesi, Safinea Ltd., Washington Üniversitesi, KidRisk Inc., Penn State Üniversitesi, Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu, Cape Town Üniversitesi, Imperial College London, Aşı Etki Modelleme Konsorsiyumu ve Sağlık Ölçümleri ve Değerlendirme Enstitüsü'nden araştırmacıların katkılarıyla, 1974'ten 2024'e kadar Genişletilmiş Programın bağışıklama üzerindeki etkilerini analiz eden çalışmaya liderlik etti. Söz konusu analizde, aşağıdaki 14 hastalığa karşı aşı programlarının küresel ve bölgesel sağlık üzerindeki etkileri ele alınıyor: difteri, Haemophilus influenza tip B, hepatit B, Japon ensefaliti, kızamık, menenjit A, boğmaca, invaziv pnömokok hastalığı, çocuk felci, rotavirüs, kızamıkçık, tetanos, tüberküloz ve sarı humma.