İki yeni BM raporuna göre, beş yaş altı çocuk ölümleri sayısı 2023 yılında 4,8 milyona gerilerken, ölü doğum sayısı 1,9 milyon civarında kaldı.
CENEVRE/NEW YORK/WASHINGTON D.C., 25 Mart 2025 – Birleşmiş Milletler Çocuk Ölümleri Tahminleri Kuruluşlar Arası Grubu (BM IGME) tarafından bugün yayınlanan iki yeni rapora göre, tüm dünyada beşinci yaş gününden önce ölen çocukların sayısı 2023 yılında 4,8 milyona gerilerken, ölü doğum sayısı az miktarda düşüş kaydederek 1,9 milyon civarında kaldı.
Çocukların hayatta kalmasına yönelik sürekli yatırımların etkisiyle, çocuk ölümleri 2000 yılından bu yana yarıdan fazla azalırken, aynı dönemde ölü doğumlarda üçte bir oranında düşüş kaydedildi. Çocuk ölümleri sayısının 2022 yılında ilk kez 5 milyonun biraz altına düşmesi, tüm dünyada tarihi bir dönüm noktası teşkil etti. Ancak söz konusu ilerleme yavaşladı ve hala çok sayıda çocuk önlenebilir nedenlerden ötürü hayatını kaybediyor.
UNICEF İcra Direktörü Catherine Russell, “Aşılar, beslenme, güvenli suya erişim ve temel düzeyde sanitasyon gibi kanıtlanmış müdahalelere yönelik küresel taahhüt sayesinde bugün milyonlarca çocuk hayatta. Önlenebilir çocuk ölümlerinin rekor düzeyde düşük seviyelere çekilmesi olağanüstü bir başarı. Ancak doğru politika seçimleri ve yeterli yatırım yapılmadığı takdirde, milyonlarca çocuğun daha önlenebilir nedenlerden ötürü hayatını kaybetmesi ve büyük zorluklarla elde edilmiş bu kazanımların tersine çevrilmesi riskiyle karşı karşıyayız. Bunun gerçekleşmesine izin veremeyiz,” dedi.
Çocukların hayatta kalması konusunda onlarca yıldır kaydedilen ilerleme, büyük donörlerin yaptıkları yardımlarda önemli kesintilere gideceğini duyurması veya işaret etmesi nedeniyle bugün risk altındadır. Çocukların hayatta kalmasına yönelik programlarda kullanılan küresel fonlardaki azalma, sağlık çalışanı açığına, kliniklerin kapanmasına, aşılama programlarının aksamasına ve sıtma gibi hastalıkların tedavisinde kullanılan temel malzemelerin eksikliğe neden oluyor. Bu kesintiler, insani krizlerin yaşandığı bölgeleri, borç batağındaki ülkeleri ve çocuk ölüm oranlarının halihazırda yüksek olduğu yerleri ciddi düzeyde etkiliyor. Kuruluşlar Arası Grup, küresel fon kesintilerinin izleme ve takip çalışmalarına da zarar verebileceği ve en savunmasız çocuklara ulaşılmasını daha zor hale getireceği uyarısında bulundu.
Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Sıtmayla mücadeleden ölü doğumları önlemeye ve yeni doğan bebeklere yönelik kanıta dayalı bakım sağlamaya kadar, milyonlarca aile için fark yaratabiliriz. Küresel fon kesintileri karşısında, çocuk sağlığını korumak ve iyileştirmek için iş birliğini artırmaya her zamankinden daha çok ihtiyaç var,” dedi.
Çocukların hayatta kalması konusundaki ilerleme hızı, mevcut fon krizinden önce bile yavaşlamıştı. 2000-2015 yılları arasındaki dönemle kıyaslandığında, beş yaşın altındaki çocuk ölümlerindeki ve ölü doğum sayısındaki yıllık düşüş, 2015 yılından bu yana sırasıyla yüzde 42 ve yüzde 53 oranlarında yavaşladı.
Beş yaş altı ölümlerin neredeyse yarısı ilk ay içinde, çoğunlukla da erken doğum ve doğum sırasındaki komplikasyonlara bağlı olarak gerçekleşiyor. Yenidoğan dönemi dışarıda bırakıldığında, zatürre, sıtma ve ishal gibi akut solunum yolu enfeksiyonlarının dahil olduğu bulaşıcı hastalıklar, önlenebilir çocuk ölümlerinin başlıca nedenleri arasında yer alıyor. Ayrıca, geç ölü doğumların yüzde 45’i doğum sırasında meydana geliyor ve çoğunlukla annenin geçirdiği enfeksiyonlar, uzamış veya tıkanmış doğum eylemi ve zamanında tıbbi müdahale yapılmamasından kaynaklanıyor.
Raporlara göre, sağlık sisteminin her kademesinde kaliteli anne ve yenidoğan bakımı ile çocuk sağlığı hizmetlerine daha iyi erişim çok daha fazla hayat kurtaracak. Bunlar arasında topluluklardaki teşvik edici ve önleyici bakım, doğum sürecinde sağlık tesislerine ve profesyonellerine zamanında ziyaretler, doğum öncesi ve sonrasında yüksek kalitede bakım, rutin aşılar ve kapsamlı beslenme programları gibi sağlıklı çocuklar için önleyici bakım, çocuk hastalıklarının teşhis ve tedavisi, küçük ve hasta yenidoğanlar için özel bakım yer alıyor.
Dünya Bankası Sağlık Küresel Direktörü ve Küresel Finansman Fonu Direktörü Juan Pablo Uribe, “Önlenebilir çocuk ölümlerinin çoğu temel hizmetlere, aşılara ve tedavilere genellikle erişimin olmadığı düşük gelirli ülkelerde meydana geliyor. Çocukların sağlığına yatırım yapmak; onların hayatta kalmalarnı, eğitimlerini ve gelecekteki işgücüne katkıda bulunmalarını garanti altına alır. Stratejik yatırımlar ve güçlü bir siyasi irade ile çocuk ölümlerini azaltmaya devam edebilir, tüm dünyaya fayda sağlayan ekonomik büyüme ve istihdam fırsatlarını ortaya çıkarabiliriz,” dedi.
Raporlar, ayrıca, bir çocuğun nerede doğduğunun hayatta kalma şansını büyük ölçüde etkilediğini gösteriyor. En yüksek ölüm oranına sahip ülkedeki beş yaşın altında ölüm riski, en düşük ölüm oranına sahip ülkeye göre 80 kat daha fazla. Örneğin, Sahraaltı Afrika’da doğan bir çocuğun beş yaşına gelmeden önce ölme olasılığı, Avustralya ve Yeni Zelanda’da doğan bir çocuğua göre ortalama 18 kat daha fazla. Tüm ülkeler birlikte değerlendirildiğinde, en yoksul çocuklar, kırsal alanlarda yaşayanlar ve anneleri daha az eğitimli olanlar daha yüksek risklerle karşı karşıya.
Ölü doğum oranlarında da benzer düzeyde sert eşitsizlikler görülüyor. Ölü doğumların yaklaşık yüzde 80’i Sahraaltı Afrika ve Güney Asya’da gerçekleşiyor ve bu bölgelerdeki kadınların ölü doğum yapma olasılığı Avrupa ve Kuzey Amerika’daki kadınlara kıyasla altı ila sekiz kat daha fazla. Ayrıca, düşük gelirli ülkelerdeki kadınların ölü doğum yapma olasılığı yüksek gelirli ülkelerdeki kadınlara göre sekiz kat daha fazla.
Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı Genel Sekreter Yardımcısı Li Junhua, “Çocuk ölümlerinde ülkeler arası ve içi eşitsizlikler çağımızın en büyük zorluklarından biri olmaya devam ediyor. Bu tür farklılıkların azaltılması sadece ahlaki bir zorunluluk değil, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma ve küresel eşitliğe yönelik temel bir adım teşkil ediyor. Her çocuk hayatta adil bir şansı hak ediyor ve hiçbir çocuğun geride kalmamasını sağlamak hepimizin ortak sorumluluğu,” dedi.
BM IGME üyeleri; hükümetleri, donörleri, özel sektör ve kamu sektöründeki ortakları, çocukların hayatlarının kurtarılması konusunda büyük zorluklarla elde edilen kazanımları korumaya ve bu doğrultudaki çabaları hızlandırmaya çağırıyor. Çocuklar ve hamile anneler için kanıtlanmış hayat kurtaran sağlık, beslenme ve sosyal koruma hizmetlerine erişimin yaygınlaştırılması için acilen artan yatırımlara, hizmet entegrasyonuna ve yeniliklere ihtiyaç duyuluyor.
# # # # #
Editörlere notlar:
Bu iki rapor – Levels & Trends in Child Mortality (Çocuk Ölümlerinde Düzeyler ve Eğilimler) ve Standing Up for Stillbirth (Ölü Doğum İçin Ayağa Kalkıyoruz) — 2025 yılında yayınlanacak bir dizi önemli küresel veri setinin ilkidir. Anne ölümlerine ilişkin BM rakamları önümüzdeki haftalarda yayınlanacaktır.